Esther en Mordecai

In de Gemaldegalerie Alte Meister te Dresden bevind zich een schitterend werk van Arent de Gelder met als titel: Esther en Mordecai schrijven de eerste declaratie van de Poerim.
Arent de Gelder (1645-1727) bracht het grootste deel van zijn leven door in zijn geboorteplaats Dordrecht. Hij was een leerling van Samuel van Hoogstraten en later ook van Rembrandt. Hij kwam uit een welgestelde familie. Zijn bekendste werk is de passie serie bestaande uit 22 stukken die verdeeld zijn over het Rijksmuseum te Amsterdam en slot Johannisburg in Aschaffenburg.

Wat zien we op de voorstelling: Mordecai, aangesteld als adviseur van de koning van Persie schrijft een decreet die de Joden welke in ballingschap leven in Persie het recht geeft zichzelf te bewapenen en te verdedigen in geval ze aangevallen zouden worden. Deze maatregel was nodig omdat Hamar, een Perzische hoveling met antisemitische opvattingen door middel van een lot had bepaald de Joodse bannelingen uit te roeien op een zekere dag. Koningin Esther deelde dit aan haar gemaal mede en dit had tot resultaat dat Haman zelf ter dood werd veroordeeld en dat deze doemdag voor de Joodse bevolking veranderde in een feestdag. Het verhaal speelde zich af in de vijfde eeuw voor Christus en het feest wordt nog steeds gevierd. Het feest luistert naar de naam Poerim ook wel het Lotenfeest genoemd. In de Tenach is het terug te vinden in het boek Esther hoofdstuk 9-20-23.

Dresden is een leuke stad en na een dagje cultuur te hebben gesnoven is het goed toeven in Brauhaus Watzke. De enorme pullen bier worden ijverig geserveerd maar je kan er ook uitstekend eten. Met een beetje geluk zie je op de menukaart onder de nagerechten Quarkkaulchen staan. Die zou ik zeker proberen.   Brauhaus Watzke kan je vinden in de Kotzschenbroder Strasse.

Joseph en Potiphar`s vrouw

In het Rijksmuseum te Amsterdam bevind zich een heel aardig werkje van Rembrandt. Nee ik heb het niet over de Nachtwacht of ander fraai werk van hem, maar over een ets van slechts 9 bij 14,5 cm en gemaakt in 1634. Het is te vinden in het prentenkabinet.

Het verhaal gaat dat Joseph verkocht werd door zijn broers als slaaf om in Potiphar`s huishouding te gaan werken. Joseph was een goed uitziende jongeman en al spoedig kreeg Potiphar`s vrouw een oogje op hem. De vrouw wiens naam overigens nergens terug te vinden is, probeerde Joseph te verleiden met haar te slapen en toen bleek na vele pogingen dat ze haar zin niet kreeg, beschuldigde ze hem van verkrachting. Potiphar was waarschijnlijk een hoveling van Farao Achmenemhet de derde. Zie Genesis 39:1/6 - 39:7/12. (oude testament).

Grappig aan dit etsje vind ik is dat Rembrandt het verhaal uit het oude testament wat zich zo`n 2000 jaar voor Christus moet hebben afgespeeld, plaatst in zijn eigen tijd. Het etsje nader bestudeerd zie je dat de figuren er nu niet bepaald Egyptisch uitzien, evenals de bedstee en kleding. Ik geloof dat Rembrandt hiermee wilde zeggen dat het een verhaal van alle tijden is en daarmee heeft hij natuurlijk groot gelijk.

Als je uit zo`n stoffig museum komt heb je uiteraard een droge keel. De beste plek om dat stof eruit te spoelen is Cafe de Pieper en het toeval wil dat het pand waarin de kroeg zich bevindt ook stamt uit de tijd van Rembrandt. Je kan het vinden op de hoek van de Prinsengracht en de Leidsegracht en is op loopafstand van het Rijksmuseum. O ja, Zondags gesloten want dan zitten ze in de kerk.

Judith van Bethulia

De Italiaanse schilder Andrea Mantegna ( 1431-1506 ) heeft ons een prachtig klein werkje nagelaten met als titel Judith en Holofernus. Het schilderstukje meet slechts 30 bij 18 cm maar vertelt ons veel over de onderstaande legende. Andrea Mantegna werd geboren ergens tussen Padua en Vicenza en was de zoon van een timmerman. Hij kwam al op jonge leeftijd onder de hoede van  Francesco Squarcione die hij in 1448 verliet om zich te vestigen als onafhankelijk kunstenaar.

Judith was een zeer aantrekkelijke dame uit Bethulia en werd alom gerespecteerd door haar liefde voor God. Het Assyrische leger onder aanvoering van Holofernus belegerde haar woonplaats Bethulia. Volgens het oude testament kreeg zij de opdracht van God om het legerkamp van de vijand binnen te gaan en Holofernus te verleiden zodat hij haar mee zou nemen naar zijn prive vertrekken. Ze voerde hem dronken en onthoofde hem. De volgende dag wisten de soldaten van Bethulia hun vijanden te verdrijven mede door het hoofd te tonen van hun legeraanvoerder Holofernus.

Op het werkje zie je afgebeeld het resultaat van deze intrige, het in een jute zak doen van het hoofd van Holofernus en de dienstmaagd die bereidwillig de zak openhoud. Het is volgens mij een van de oudste nog overgbleven afbeeldingen van dit verhaal wat inmiddels allang in de vergetelheid is geraakt. Het werkje is terug te vinden in het National Art Callery van Washington DC. Het verhaal is niet als geschiedkundig feit geaccepteerd maar is wel terug te vinden in het oude testament. Zowel rooms-katholiek als orthodox.

Het verhaal is overigens door talloze kunstenaars uitgebeeld. Donatello, Botticelli, Titiaan, Michelangelo om er maar een paar te noemen. Kortom, reden genoeg om even te googlen om de bijbehorende kunstwerken te zien. Een film is er ook over gemaakt. Deze stamt uit 1914, met in de hoofdrol een dame die luisterde naar de naam Blanche Sweet. Heel grappig, want deze is te zien op YouTube. Vele eeuwen later schreef John Crowe Ransom een prachtig gedicht over haar waarvan ik slechts een regel citeer: A wandering beauty is a blade out of its scabbard.

De Parel van York

Margaret Clitherow werd als Margaret Middleton geboren in 1556 te York. Ze werd protestant opgevoed en trouwde op 15 jarige leeftijd met John Clitherow. Ze kreeg drie kinderen, twee zonen en een dochter.

Margaret werd katholiek in het jaar 1574 en voedde haar kinderen dan ook katholiek op. Haar man bleef protestant. Katholieken hadden het niet gemakkelijk in die tijd omdat iedereen die aan een mis deelnam gevangen werd gezet en in het ergste geval ter dood veroordeeld werd. Margaret werd een van de leidende figuren van de katholieke beweging in die tijd. Ze hielp en bood ( in het geheim ) onderdak aan priesters veelal van Franse afkomst.

Uiteindelijk in het jaar 1586 vielen ze haar huis binnen en werd Margaret gearresteerd en gevangen gezet. De ondergedoken priesters wisten op miraculeuze wijze te ontsnappen aan dit lot. Tijdens het proces dat volgde weigerde Margaret te bekennen aan hetgeen haar ten laste werd gelegd en ze werd dan ook ter dood veroordeeld. In die tijd in Engeland werd dat op een nogal barbaarse manier uitgevoerd. Het slachtoffer werd naakt op de grond gelegd met een steen in de rug. Er werd een houten deur op geplaatst welke volgestapeld werd met stenen. Op deze manier werd het slachtoffer doodgedrukt. Het verhaal gaat dat het 15 minuten duurde voordat ze het leven liet.

Een plaquette geplaatst op Ouse Bridge in York herinnerd ons nog aan haar leven. Ze is heilig verklaard in 1970 en is de beschermheilige van de zakenvrouw. In 2007 in haar leven prachtig verfilmd met als titel:

The pearl of York. Haar beide zonen Henri en William werden priester en haar dochter nam de wijk naar het continent en werd non in St Ursala`s te Leuven.

De Madonna met Kind en kanselier Rolin

In het Louvre in Parijs, waar de mensen altijd op de beroemde kunstwerken af rennen en de rest nauwelijks een blik waardig gunnen, hangt een schitterend werkje van de Vlaamse schilder Jan van Eyck, met als titel, De Madonna met Kind en kanselier Rolin.
Ik interesseer me, en misschien is dat wat oneerbiedig minder voor de schilderstijl of de belangrijkheid van het werk, maar meer voor degenen die erop staan en waarom. Voor wie wil weten wie Jan van Eyck was zou ik zeggen: Google de man en je krijgt een uitgebreide biografie.

Het werkje waar we nu voor staan ( als je in het Louvre bent ) is nogal opmerkelijk te noemen. Het is geschilderd in 1435 en was bedoeld voor de prive kapel van Nicolas Rolin. Je ziet hem devoot afgebeeld, knielend voor de Madonna met Kind en dat is meteen het vreemde eraan. Een sterveling werd nooit samen met een Heilige afgebeeld in die tijd. Wie was nu die Nicolas Rolin?

Nicolas Rolin werd geboren in Autun (1376) en speelde een grote rol in de politiek van het hertogdom Bourgondie. Hij werd kanselier in 1422 en bekleedde die post 40 jaar lang. Zijn eerste vrouw heette
Marie des Landes en zij overleed op vrij jonge leeftijd. Hij trouwde daarna met Guigone de Salis en stichtte met haar het Hospice de Beaune. (ziekenhuis voor de armlastigen)
Het geboortehuis van Rolin in Autun bestaat nog steeds en heet nu het Musee Rolin. Tevens was hij de trotse bezitter van een kasteel genaamd Chateau d`Oricourt. Hij kreeg drie zonen en had nauwe banden met de beroemde Jan zonder Vrees. De laatste was overigens peetoom van zijn jongste zoon.
Het schilderij heeft lange tijd gehangen in de kathedraal van Autun voordat het naar het Louvre in Parijs verhuisde.

Mijn mening is dat Rolin zichzelf zo devoot vond dat hij Jan van Eyck de opdracht heeft gegeven om hem op het zelfde doek te portretteren als de Madonna met Kind.

Zo`n dag in het Louvre is dodelijk vermoeiend en als je buiten bent wil je zo snel mogelijk wat eten en drinken. Trap daar niet in beste lezer. Sleep je vermoeide voeten naar de metro, spring op lijn 13 en ga naar het noorden van Parijs. Saint Denis. Eenmaal boven de grond ga je richting de Basiliek van St Denis (waar verondersteld wordt dat Jeanne D`arc daar ooit de wapens heeft neergelegd, getuige de plaquette) en dan doorkruis je vanzelf de marktplaats. Daar bevind zich een kermis voor de smaakpapillen en heb je de eettentjes voor het uitzoeken. Tip: Ga noord-afrikaans eten en de regel is dan: Hoe eenvoudiger het restaurant eruit ziet hoe beter het is.

De Madonna van Melun

In het koninklijk museum voor schone kunsten te Antwerpen hangt een schilderij waar ik bijzonder gecharmeerd van ben. De Madonna van Melun is een paneel wat tot een tweeluik behoorde het zogenaamde diptiek van Melun. Het andere paneel toont Etienne Chevalier met de heilige Stephanus en bevindt zich in Berlijn. Etienne was de schatkistbewaarder van Charles de zevende van Frankrijk. Het diptiek diende oorspronkelijk om Etiennes graf te sieren welke gelegen was in de Lievevrouwekerk te Melun.

Er wordt door deskundigen aangenomen dat als model voor de afbeelding van de madonna een dame was uitgekozen die luisterde naar de naam Agnes Sorel. Zij was de Maitresse van koning Charles de zevende en het was ook geen geheim dat Etienne Chevalier bijzonder van haar gecharmeerd was.

De schilder Jean Fouquet werd geboren in Tours omstreeks het jaar 1420 en overleed waarschijnlijk in het jaar 1480. In zijn beginjaren werkte hij in een atelier in Parijs en het is bekend dat hij in de jaren 1445-50 in Italie verbleef alwaar hij kennis maakte met de Florentijnse schilderkunst. Aan zijn stijl is ook te zien dat hij onder invloed was  van de vlaamse schilder Jan van Eyck. Hij keerde naar Frankrijk terug in het jaar 1450 en werd schilder aan het hof van Charles de zevende.

Het veronderstelde model Agnes Sorel overleed in dat zelfde jaar onder verdachte omstandigheden. Zij zou zijn vergiftigd. Zelf ben ik er niet zeker van dat zij model heeft gestaan voor dit oogverblindende werk. Wel vertonen de twee gelijkenissen, maar het was tevens bekend dat Fouquet grapjes verwerkte in zijn werk. Dat zou de kogelronde ontblote borst verklaren indien hij een maitresse af zou beelden als maagd. Of misschien wel het feit dat ze staat afgebeeld met blote schouders wat een modeverschijnsel was in die tijd waarvan wordt aangenomen dat het Agnes Sorel was die dit geintroduceerd had. Kortom, zeker weten doen we het nooit, maar het blijft een spectaculair schilderij.

Dan nog een tip: Indien je nu toch in Antwerpen bent en honger hebt gekregen van het gestaar naar dit kunstwerk, kan je terecht in het Elfde Gebod. Een uitstekend restaurant gevestigd in de Blauwmoezelstraat. Het is smaakvol ingericht, volgepropt met heiligenbeelden die erop toezien dat je het voorgeschotelde voedsel ook daadwerkelijk met smaak verorberd. De Blauwmoezelstraat is gelegen naast de Onzelievevrouwe Kathedraal van Antwerpen en de straat zit vol met aangename kroegjes waar je uitstekend kan uitbuiken.



Robert van Bury st.Edmunds

Robert stierf op 25 maart 1181 en was nog maar een kind. Hij werd als een heilige vereerd in zijn tijd, omdat hij door de Joden op goede vrijdag ritueel vermoord was. Door de kerk is hij nooit als heilige erkend.  Of de joden de moordenaars waren is overigens niet zeker. Tegenwoordig wordt aangenomen dat de Christenen er zelf de hand in hadden met als doel de Joden de schuld te geven. Voor Robert denk ik niet dat het iets uitmaakt.

Robert was een van de velen die in die tijd vermoord werd door mensen die uiting gaven aan hun haat jegens anders denkenden. We weten dit omdat toevallig zijn naam bewaard is gebleven....

Nu, precies 830 jaar later doen we nog steeds niets anders. We haten anders denkenden en op grote schaal vermoorden we nog steeds uit naam van religie mensen. De geschiedenis leert ons nu dat Robert en met hem vele anderen voor niets gestorven zijn.

En velen zullen nog volgen...